Stanisław Moniuszko pozostawił po sobie wiele kompozycji. Należą do nich utwory mniejszych rozmiarów, jak pieśni czy muzyka fortepianowa, ale także utwory kameralne (np. dwa kwartety smyczkowe) oraz zdecydowana większość kompozycji na wielkie składy wokalno-instrumentalne: kantaty, msze, litanie, czy wreszcie opery i operetki. Paradoks polega na tym, że choć o Moniuszce uczy nas szkoła i na pytanie, jaką rolę pełni Moniuszko w polskiej kulturze, odpowiadamy „to ojciec polskiej opery narodowej”, to jednak wiele jego dzieł zaginęło, duża część uległa rozproszeniu, a te, które są, pozostają niewydane.

Zachowana spuścizna po Stanisławie Moniuszce przechowywana jest w wielu polskich bibliotekach i instytucjach kultury. Najważniejszą rolę wśród nich pełni Warszawskie Towarzystwo Muzyczne. Instytucja ta powstała w 1871 roku w Warszawie z inicjatywy znanego wówczas krytyka muzycznego, Władysława Wiślickiego. W komitecie założycielskim zasiedli artyści i animatorzy życia muzycznego, m.in. Adam Münchheimer (dyrygent i kompozytor), Józef Sikorski (założyciel pisma „Ruch Muzyczny”), Henryk Toeplitz (żydowski finansista i mecenas artystów), Maria Kalergis (ustosunkowana wśród władz carskich melomanka i pianistka) i Stanisław Moniuszko.

Warszawskie Towarzystwo Muzyczne pełniło w XIX wieku funkcję instytucji organizującej koncerty i inne wydarzenia o charakterze muzycznym (np. wystawy poświęcone kompozytorom), do jego zadań należało także gromadzenie nut, zarówno wydanych, jak i w rękopisach, zapewnienie dobrych warunków przechowywania, jak i publikację. Towarzystwo uruchomiło własną bibliotekę z czytelnią. Prestiż organizacji szybko rósł, do WTM wstępowali kolejni muzycy. Bycie członkiem WTM było na przełomie XIX i XX wieku oznaką szczególnego statusu artysty.

Po śmierci Stanisława Moniuszki 4 czerwca 1872 roku wdowa po kompozytorze, w obliczu szybko topniejących funduszy, na prośbę Towarzystwa odsprzedała WTM partytury Moniuszki. W kolejnych latach do zbiorów Towarzystwa trafiły inne pamiątki po kompozytorze – jego prywatne zapiski, notatki, listy, portrety, batuta, a przede wszystkim fortepian. W obliczu tak potężnych zbiorów Moniuszkowskich Warszawskie Towarzystwo Muzyczne zdecydowało się utworzyć w 1891 roku w ramach instytucji Sekcję im. Stanisława Moniuszki, która zajmować się miała wyłącznie archiwum kompozytora. Postanowiono wówczas, że zadaniem Sekcji będzie „zbieranie wiadomości biograficznych o mistrzu; przechowywanie tradycji wykonywania dzieł jego; produkowanie wzorowe celniejszych utworów; poszukiwanie zatraconych rękopisów; podejmowanie wydawnictw; utworzenie kompletnej biblioteki moniuszkowskiej – i w ogóle czynienie wszystkiego, co przyczynić się może do przechowania i uświetnienia imienia mistrza, pod którego wezwaniem sekcja się zawiązuje”.

Do 1914 roku Sekcji im. Stanisława Moniuszki udało się zgromadzić największy zbiór rękopisów i pamiątek po kompozytorze. Kolekcja obejmowała ok. czterystu pozycji utworów muzycznych (rękopisów autorskich, autoryzowanych kopii itp.), korespondencję, druki i pamiątki muzealne. Mimo wybuchu pierwszej wojny światowej WTM udawało się bez większego szwanku działać i realizować wyznaczone wcześniej zadania. Dopiero druga wojna światowa przekreśliła wszystkie plany na przyszłość. Działania wojenne, powstanie warszawskie i rabunkowa polityka hitlerowców doprowadziła do rozproszenia zbiorów WTM, a ogromna liczba cennych materiałów spłonęła lub przepadła na zawsze. Choć po 1945 roku WTM nie odbudowało już swojej dawnej pozycji, to do dziś pozostaje i tak najbogatszym archiwum Moniuszkowskim w Polsce i na świecie. Dziś Archiwum i Biblioteka Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego mieści się w stolicy przy ul. Zakroczymskiej na Nowym Mieście.

Duża część materiałów dotyczących scenicznego życia Moniuszkowskich oper mieści się w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej w Warszawie”, tej samej instytucji, w której Stanisław Moniuszko pracował na stanowisku „dyrektora oper polskich”. Archiwum Teatru Wielkiego dysponuje bogatymi materiałami dotyczącymi zarówno samego Stanisława Moniuszki, jak i dokumentami do przedstawień zrealizowanych na tej scenie. Dla zainteresowanych historią wystawień Halki, Strasznego dworu, Hrabiny i innych dzieł Stanisława Moniuszki, kontakt z Archiwum Teatru Wielkiego – Opery Narodowej i Muzeum Teatralnym mieszczącym się w tym samym budynku będzie niezapomnianą przygodą odkrywania projektów scenografii, kostiumów, uwag reżyserskich, plakatów, afiszów, wkładek obsadowych i programów, fotografii i relacji prasowych.

Dodatkowym ułatwieniem jest możliwość korzystania z ogromnej ilości materiałów bez konieczności wychodzenia z domu. Teatr Wielki – Opera Narodowa uruchomił w 2015 roku archiwum cyfrowe, w którym bez trudu znaleźć można wiele ciekawych informacji i danych z przeszłości.