Stanisław Moniuszko przyszedł na świat 5 maja 1819 roku w folwarku Ubiel. Znajdował się on niedaleko Śmiłowicz, w odległości około trzydziestu kilometrów od Mińska, stolicy dzisiejszej Białorusi.

O tym, jak wyglądał dworek Moniuszków, informują istniejące do naszych czasów rysunki ojca kompozytora, Czesława, sporządzone w latach 20. XIX wieku, czyli okresie, w którym urodził się przyszły kompozytor, popularny obraz Napoleona Ordy z 1876 roku i fotografia zamieszczona przez Stanisława Niewiadomskiego w wydanej w latach 20. XX wieku książce poświęconej Stanisławowi Moniuszce. Widać na nich, że dwór był wielokrotnie przebudowywany, ale charakterystyczna bryła z gankiem wspartym na kolumnach pozostała przez cały czas niezmieniona.

Miejsce to jako siedziba rodu Moniuszków przeszło skomplikowaną drogę obecności i nieobecności na mapie zarówno kulturalnej, jak i politycznej. Inaczej niż w przypadku chopinowskiej Żelazowej Woli, która bez szwanku przetrwała zawieruchy wojenne, Ubiel w pewnym momencie przestał istnieć. Trudno dziś precyzyjnie wskazać, gdzie dokładnie znajdował się dwór, choć w ostatnim pięćdziesięcioleciu podjęto próby dokładnego ustalenia jego położenia. Proces znikania Ubiela z map związany jest z konsekwencjami wybuchu i przebiegu drugiej wojny światowej oraz wprowadzenia ustroju komunistycznego na terenach zależnych od Związku Radzieckiego. Gospodarka socjalistyczna wywarła również swój wpływ na losy tego miejsca.

Na upadek znaczenia tego miejsca miało jednak wpływ już samo gospodarowanie terenem przez rodzinę Moniuszków. Ojciec kompozytora, Czesław Moniuszko, miał artystyczne usposobienie do świata, a gospodarność, finanse i zarządzanie majątkiem były jego piętą Achillesową. Już w dzieciństwie Stanisława Moniuszki ojciec zaciągnął sporą liczbę długów, ze spłatą których miał w późniejszych latach wielki problem. Kompozytor do końca życia zmuszony był regulować zobowiązania ojca i wielokrotnie jeździł w rodzinne strony, by pilnować interesów i spotykać się z wierzycielami. Wyzbywanie się przez rodzinę Moniuszków kolejnych partii ziem, które były ich własnością, poskutkowało zmniejszeniem wpływów i obniżeniem rangi majątku. W końcu z dawnego blasku fortuny nie pozostało nic, a dwór, popadłszy w ruinę z czasem przestał istnieć.

Jak donoszą źródła, Ubiel znikł z map po drugiej wojnie światowej. Zniszczone podczas wojny zabudowania zarósł las. Przypadek sprawił, że w latach 60. XX wieku znalazł się w tamtych okolicach wybitny historyk żydowskiego pochodzenia, meloman i miłośnik muzyki Moniuszki, Marian Fuks, który podczas drugiej wojny światowej brał jako żołnierz udział w bitwie pod Lenino. W 1963 roku z okazji dwudziestolecia bitwy przebywał w Mińsku wraz z delegacją Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Zwrócił się wówczas z prośbą do władz radzieckich o umożliwienie wyjazdu do Ubiela w celu odwiedzenia miejsca urodzin polskiego kompozytora. Jak się okazało, wyjazd ten był niemożliwy do zrealizowania z uwagi na brak informacji, gdzie dokładnie miejsce to miałoby się znajdować. Zafrapowany niemożnością dotarcia do Ubiela Marian Fuks odwołał się po powrocie do wojskowych specjalistów od topografii, którzy na podstawie dawnych materiałów sporządzili szkic terenu.

Jako pierwszy z pomocą przyszedł Teodor Naumienko, generał i inżynier, który w swoich zbiorach znalazł Słownik geograficzny Królestwa Polskiego z 1892 roku. Przekazał go polskiemu historykowi, a ten, nawiązawszy następnie kontakt z przedstawicielami Związku Kompozytorów Białorusi (przede wszystkim z kompozytorem i sekretarzem Związku, Henrykiem Wagnerem oraz Dymitrem Łukasem) oraz przy udziale polskiego Ministerstwa Kultury i Sztuki, a także Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej ponownie udał się w tamte strony.

Po przybyciu na miejsce okazało się, że po rewolucji październikowej w procesie nacjonalizacji wsi na miejscu dawnego folwarku powstało wielkie gospodarstwo rolne specjalizujące się w hodowli ryb. Bliskość jezior i położenie nad rzeką Wołmą uczyniło z dawnego majątku Moniuszków prężnie działające przedsiębiorstwo rybne. Po dokładnej wizji lokalnej oraz rozmowach z mieszkańcami kołchozu udało się odnaleźć pozostałości dworku i nieopodal położonej kapliczki. Na podstawie słynnego obrazu Napoleona Ordy, przedstawiającego dwór i jego najbliższą okolicę, odnaleziona została też wiekowa topola. Przy ruinach kapliczki, niemal niewidocznej spod bujnie porastającej ją roślinności, odnalazł się również nagrobek Tytusa Oziębłowskiego, o rok starszego od Moniuszki kuzyna kompozytora, którego rodzina przejęła majątek Moniuszków po śmierci ojca kompozytora, Czesława.

Wyjazd Mariana Fuksa do Ubiela zaowocował nie tylko odnalezieniem miejsca narodzin Stanisława Moniuszki. Konsekwencją podjętych przez niego starań było dokonane w kilka lat później uporządkowanie terenu i postawienie na miejscu dworku obelisku upamiętniającego rok urodzin kompozytora. Latem 1966, dzięki przychylności polskiego i białoruskiego Ministerstwa Kultury oraz pomocy białoruskich kompozytorów, odsłonięto obelisk z pamiątkową tablicą. Napis na niej głosi: „Tu w folwarku Ubiel 5 maja 1819 roku urodził się wielki kompozytor polski Stanisław Moniuszko”. Napis ten wyryty został w języku polskim i białoruskim.

Jednocześnie rozpoczęto starania o utworzenie w tym miejscu muzeum poświęconego pamięci Moniuszki. Pierwotnie wydzielono w miejscowej szkole kącik w jednej z sal, gdzie zgromadzono skromne zbiory moniuszkowskie. Aspiracją twórców było jednak uruchomienie oddzielnego budynku, który w całości zajmowałoby Muzeum Stanisława Moniuszki.

Obecnie muzeum znajduje się w wydzielonej części w szkole w miejscowości Aziorny. Jego zbiory nie są bogate, choć dyrekcja muzeum od początku istnienia tej instytucji wszelkimi siłami zabiega o poszerzanie zasobów pamiątek po kompozytorze. Trzon ekspozycji stanowią afisze przedstawień operowych, plakaty koncertów z repertuarem moniuszkowskim, a także postery organizowanych od 1992 roku przez Marię Fołtyn, orędowniczkę twórczości Stanisława Moniuszki i jego wielką propagatorkę w Polsce i na świecie, inicjatorkę Międzynarodowych Konkursów Wokalnych im. Stanisława Moniuszki. Duża część zbiorów jest darem Teatru Wielkiego - Opery Narodowej w Warszawie, Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, jak i pochodzi z prywatnej kolekcji Marii Fołtyn. Kostiumy z dawnych inscenizacji oper Moniuszki, programy koncertów i przedstawień operowych, pocztówki, fotografie i ryciny czyniły z miejsca godną namiastkę większej instytucji.

Otwarte w 1969 roku w 150. rocznicę urodzin kompozytora, muzeum dysponowało również materiałami dokumentującymi związki kompozytora z twórcami rosyjskimi i białoruskimi. Całość ekspozycji dopełniały nagrania oper i pieśni Moniuszki, które odtwarzane były podczas zwiedzania wystawy.