Życie zawodowe Stanisława Moniuszki po jego przeprowadzce do Warszawy w 1858 roku było wypełnione intensywną pracą kompozytorską obowiązkami dyrygenta i dyrektora opery; mimo to znalazł on czas, by zaangażować się również w działalność Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego i wykładać w tutejszym Instytucie Muzycznym.

Moniuszko swoją współpracę z Instytutem Muzycznym rozpoczął sześć lat po osiedleniu się w Warszawie. Od 1864 roku, aż do śmierci w 1872 roku, prowadził tam wykłady z zakresu harmonii, kompozycji i kontrapunktu. Był również kierownikiem zespołu chóralnego Instytutu. Uczniami kompozytora byli m.in. Zygmunt Noskowski, znakomity kompozytor i dyrygent oraz Henryk Jarecki, który był wyróżniającym się i ulubionym uczniem Stanisława Moniuszki: jego młodzieńcze utwory Moniuszko włączał do programów swych koncertów kompozytorskich.

Instytut Muzyczny, najstarsza i najważniejsza polska uczelnia muzyczna, w swych tradycjach wywodzi się z założonej w 1810 roku przez Józefa Elsnera i Wojciecha Bogusławskiego Szkoły Głównej Muzyki, zlikwidowanej przez władze carskie po upadku powstania listopadowego. Założony w 1861 roku przez Apolinarego Kątskiego, wybitnego polskiego skrzypka, ucznia Niccolò Paganiniego, działał aż do zakończenia I wojny światowej. W 1854 roku szkoła została ulokowana w zaniedbanym Pałacu Gnińskich (Zamku Ostrogskich), między ulicą Tamka a Okólnik, gdzie wcześniej znajdowały się koszary wojskowe. Tam też wykładał Stanisław Moniuszko. Obecnie w Zamku Ostrogskich mieści się nowoczesne, największe na świecie Muzeum Fryderyka Chopina.

Dopiero na początku XX wieku zapadła decyzja, aby na parcelowanych pod zabudowę mieszkalną terenach ulicy Okólnik została wybudowana nowa siedziba szkoły muzycznej. Autorem projektu budynku, w którym mieściła się zarówno sala koncertowa jak i sale wykładowe, był Stefan Szyller, architekt znany jako projektant gmachów Politechniki Warszawskiej i Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych przy placu Małachowskiego. Szyller stworzył budynek w stylu neoklasycystyczno-empirowym. W 1918 roku Instytut Muzyczny został przekształcony w Państwowe Konserwatorium Muzyczne, a w roku 1930 uczelnia uzyskała status szkoły wyższej. Jej pierwszym rektorem był jeden z najważniejszych polskich kompozytorów, Karol Szymanowski.

W latach II wojny światowej uczelnia działała oficjalnie jako zawodowa szkoła muzyczna. W czasie powstania warszawskiego, jak większość zabudowy Śródmieścia, budynek został spalony. W konkursie architektonicznym na koncepcję nowego budynku Akademii Muzycznej, stworzenie projektu powierzono zespołowi czterech architektów: Witoldowi Benedekowi, Stanisławowi Niewiadomskiemu, Stefanowi Sienickiemu oraz Władysławowi Strumille. W latach 1959-1966 zbudowano nowoczesny budynek akademicki przy ulicy Okólnik 2. Od 2008 roku szkoła nosi oficjalną nazwę: Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina.

Budynek Instytutu Muzycznego, do 1939 r.

Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina, widok obecny