Pomimo rozlicznych zajęć związanych z pracą kompozytorską, dyrygencką i dydaktyczną, Stanisław Moniuszko często angażował się w działalność związaną z rozpowszechnianiem kultury muzycznej. Warszawskie Towarzystwo Muzyczne zostało założone 15 stycznia 1871 roku, przy znacznym współudziale kompozytora, z inicjatywy Władysława Wiślickiego, krytyka muzycznego i pedagoga. W gronie założycieli znaleźli się m.in. Maria Kalergis, wybitna pianistka i mecenas artystów oraz Henryk Wieniawski, światowej sławy skrzypek i kompozytor.

Już w marcu 1871 roku w siedzibie Towarzystwa, które wówczas mieściło się w Salach Redutowych Teatru Wielkiego, otwarta została biblioteka i czytelnia. Pozycje nutowe i książki służyły głównie członkom Towarzystwa, ale także amatorskim zespołom chóralnym i instrumentalnym oraz uczniom Szkoły Muzycznej. Działalność wydawniczą zainaugurowano w 1874 roku drukiem wyciągu fortepianowego na cztery ręce Sonetów krymskich Stanisława Moniuszki.

Z końcem XIX wieku zintensyfikowano działalność na rzecz zbierania i opracowywania materiałów związanych z polskim życiem muzycznym. W 1891 roku z inicjatywy etnografa i muzykologa, Jana Karłowicza powstała m.in. Sekcja im. Stanisława Moniuszki, której misją było zbieranie rozproszonych rękopisów, pamiątek, druków i korespondencji kompozytora. Karłowicz rozpoczął również planową edycję niewydanych wcześniej utworów Moniuszki.

W latach 1909-1939 Towarzystwo mieściło się w gmachu Filharmonii Warszawskiej. W owym czasie głównym celem działalności Towarzystwa, które miało własne chóry i amatorską orkiestrę smyczkową, było organizowanie koncertów i upowszechnianie muzyki polskiej. To właśnie dzięki staraniom Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego odbyły się m.in. trzy pierwsze edycje Konkursu Chopinowskiego (w latach 1927-1937), zasługą Towarzystwa było m.in. nazwanie w 1900 roku imieniem Stanisława Moniuszki nowo powstałej ulicy, wytyczonej przy budowie gmachu Filharmonii Warszawskiej.

Czas II wojny światowej przerwał działania i mocno zdewastował zbiory Towarzystwa; unicestwione zostały wszystkie posiadane druki nutowe, a rękopisy muzyczne uległy zniszczeniu w ok. 40 procentach. Działalność Towarzystwa została reaktywowana zaraz po wyzwoleniu stolicy, a w 1951 roku przyjęło ono imię Stanisława Moniuszki. Od roku 1966 na stałe organizacja funkcjonuje w pięknie usytuowanym Pałacu Szustra w parku Morskie Oko na Mokotowie. Do najcenniejszej części zbiorów Towarzystwa należą spuścizny kompozytorskie m.in. Stanisława Moniuszki, Mieczysława Karłowicza, Zygmunta Noskowskiego, Ignacego Feliksa Dobrzyńskiego, kolekcje prywatne i korespondencja (m.in. Fryderyka Chopina, Karola Szymanowskiego, Stanisława Moniuszki i Mieczysława Karłowicza). Poza gromadzeniem i przechowywaniem druków nutowych, pamiątek i rękopisów XIX-wiecznych polskich kompozytorów i muzyków, Towarzystwo prowadzi akcje propagowania muzyki symfonicznej poprzez organizowanie ognisk muzycznych, koncertów oraz wystaw.

Siedziba Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, Pałacu Szustra, widok obecny