Głównym powodem przeprowadzki rodziny Moniuszków do Warszawy w 1827 roku było zapewnienie małemu Stasiowi dobrego wykształcenia. Takowe gwarantowała nauka w słynnym, warszawskim gimnazjum pijarów.

Do Polski pijarzy przybyli na zaproszenie króla Władysława IV Wazy już w 1642 roku. W Warszawie król osadził ich przy ulicy Długiej, gdzie oprócz klasztoru, w latach 1678-1681 powstał także murowany kościół zakonny. W 1740 roku zakonnik Stanisław Konarski założył w stolicy drugą szkołę pijarów zwaną Collegium Nobilium, co dało początek istotnym reformom oświaty w Polsce oraz działalności Komisji Edukacji Narodowej. Szkoła przeznaczona była dla bogatej szlachty i synów magnackich, przyszłej elity społeczeństwa. Nauka trwała osiem lat w ramach pięciu klas – klasy II i IV oraz V były dwuletnie. Program w nowo założonej szkole był przełomowy w dziejach kształcenia polskiej młodzieży. Unowocześniony został nie tylko w zakresie treści nauczania, ale położono też nacisk na wychowanie uczniów w duchu postaw obywatelskich i patriotycznych. Dużą wagę przywiązywano do nauk przyrodniczych, a program obejmował także m.in. historię, prawo polskie i międzynarodowe, ekonomię oraz nauki ścisłe. Ograniczono naukę łaciny i greki na rzecz języka polskiego i języków nowożytnych (francuskiego i niemieckiego). Dużą rolę wychowawczą i edukacyjną odgrywał szkolny teatr.

Początkowo Collegium Nobilium mieściło się w zabudowaniach klasztornych przy ulicy Długiej. Później zostało przeniesione do nowego gmachu przy ulicy Miodowej, który powstał według projektu Jakuba Fontany, najważniejszego architekta warszawskiego klasycyzmu. Rozciągał się on między dotychczasowym budynkiem szkoły przy ulicy Długiej (dawny pałac Humańskiego) a Dworem Gdańskim. Miał kształt wydłużonego prostokąta z trzema oficynami od strony północnej. Bryła budynku podzielona była na trzy części z wyodrębnionym dwupiętrowym korpusem środkowym i dwoma jednopiętrowymi skrzydłami. Fasada została wykonana w skromniejszej wersji niż zakładał pierwotny projekt architekta. W 1785 roku gmach przeszedł pierwszą przebudowę. Budynek Collegium Nobilium, który po zlikwidowaniu szkoły pijarów pełnił wiele różnych funkcji, został niemal doszczętnie zniszczony. Po II wojnie światowej odrodził się według projektu Wojciecha Onitscha, Mariana Sulikowskiego i Andrzeja Uniejewskiego. Architekci zbudowali go w nowoczesnym kształcie, odtwarzając jedynie klasycystyczną fasadę, choć w kilku pomieszczeniach na parterze zachowały się oryginalne, XVIII i XIX-wieczne sztukaterie i supraporty oraz reprezentacyjny hall wejściowy ozdobiony kolumnami jońskimi z okresu przebudowy Antonia Corazziego. Obecnie w budynku przy ulicy Miodowej mieści się Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, która w 1955 roku zainstalowała się tam pod nazwą: Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna; powstała ona w 1946 roku, kontynuując tradycje Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej. Do historii szkoły pijarów i działającego w niej teatru nawiązuje również utworzony w 1999 roku Teatr Collegium Nobilium, w którym dzisiaj prezentowane są m.in. spektakle dyplomowe studentów Akademii Teatralnej.

Collegium Nobilium, projekt Jakuba Fontany z lat 1743-54.

Akademia Teatralna, widok obecny