W 1827 roku rodzina Moniuszków przeprowadziła się z leżącego niedaleko Mińska (obecnie Białoruś) rodzinnego majątku Ubiel do Warszawy. Ojciec kompozytora, Czesław chciał, aby ukochany jedynak uczył się i kształcił w stolicy Królestwa Polskiego. Początkowo zamieszkali na Żoliborzu, a rok później przeprowadzili się do stojącego u zbiegu Krakowskiego Przedmieścia i Nowego Światu Pałacu Staszica. Od strony Nowego Światu, w części dochodowej pałacu znajdowały się mieszkania do wynajęcia. Oficynę, której okna wychodziły na Pałac Kazimierzowski, gdzie w owym czasie z rodziną mieszkał młody Fryderyk Chopin, zajął Stanisław z rodzicami.

Pałac Staszica wybudowano w latach 1802-1823 jako siedzibę Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk, do którego należały najwybitniejsze osobowości doby polskiego Oświecenia. Powstało ono w 1800 roku z inicjatywy Stanisława Sołtyka, jednego z najaktywniejszego działaczy na rzeczy uchwalenia Konstytucji 3 Maja w 1791 roku.

Stanisław Staszic (1755-1826) był jednym z najważniejszych polskich działaczy oświatowych i społeczników przełomu XVIII/XIX wieku. Pałac nazwany jego imieniem, wzniesiono w stylu klasycystycznym według projektu najwybitniejszego architekta działającego wówczas w Polsce, Antonia Corazziego (twórcy m.in. projektu Teatru Wielkiego). Okazały gmach miał stanowić miejsce spotkań ludzi nauki, miał też pomieścić rękopiśmienne i bibliofilskie zbiory Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk i kolekcję dzieł sztuki, militariów i pamiątek, ofiarowanych Towarzystwu przez twórcę Legionów Polskich we Włoszech, generała Jana Henryka Dąbrowskiego.

Na pierwsze piętro pałacu, gdzie mieściła się główna sala posiedzeń, trzy sale biblioteczne oraz dwie sale przeznaczone na zbiory minerałów wiodły marmurowe schody z poręczami z lanego żelaza. W całej przestrzeni budynku znajdowały się liczne dzieła sztuki – świetne obrazy Jana Antoniego Blanka i Marcella Bacciarellego, rzeźby oraz pamiątki patriotyczne, m.in. chorągiew Mahometa zdobyta w czasie bitwy pod Wiedniem przez króla Jana III Sobieskiego. Z całą pewnością atmosfera pałacu, jego bywalcy i otoczenie miały niebagatelne znaczenie w kształtowaniu osobowości Stanisława Moniuszki.

Po upadku powstania listopadowego Towarzystwo zostało rozwiązane przez władze carskie, a pałac przez kolejne dziesięciolecia zmieniał właścicieli i funkcje. Zniszczony całkowicie podczas I wojny światowej, odbudowany w dwudziestoleciu międzywojennym, ucierpiał ponownie już we wrześniu 1939 roku, gdy podczas nalotów zbombardowana została cała jego prawa strona i unicestwione górne kondygnacje od Nowego Światu. W czasie powstania warszawskiego gmach był placówką powstańczą zgrupowań „Harnaś” i „Krybar”. Po upadku powstania pałac został spalony przez Niemców. Odbudowany w latach 1946-1950 pod kierunkiem Piotra Biegańskiego, jest obecnie siedzibą wydziałów i instytutów Polskiej Akademii Nauk, a od 1981 roku także reaktywowanego Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.

Pałac Staszica po przebudowie przez Michaiła Pokrowskiego, koniec XIX w.

Pałac Staszica – widok obecny