17 stycznia 1965 roku, w dwudziestą rocznicę wyzwolenia Warszawy, przed prawym skrzydłem gmachu Teatru Wielkiego uroczyście został odsłonięty pomnik Stanisława Moniuszki autorstwa Jana Szczepkowskiego, który w 1936 roku stworzył dwa bliźniacze pomniki twórców związanych z Teatrem Wielkim: właśnie Stanisława Moniuszki i Wojciecha Bogusławskiego. Podczas powstania warszawskiego oba pomniki zostały zniszczone. Uszkodzona figura Moniuszki została znaleziona przez jej autora w szopie na podwórzu Ministerstwa Kultury i Sztuki. Obydwie odrestaurowane rzeźby wróciły na swoje miejsca w roku otwarcia odbudowanego Teatru.

Pomnik przedstawia postać Stanisława Moniuszki opartego na lirze korbowej, symbolu polskiej muzyki ludowej, która często inspirowała kompozytora przy pisaniu m.in. utworów należących do zbioru Śpiewników domowych. Moniuszko ubrany jest w długi płaszcz narzucony na surdut, pod ręką trzyma okładkę z nutami. Pomnik mierzy ponad pięć metrów, dwumetrowa postać odlana z brązu stoi na postumencie z finlandzkiego, różowego granitu. Zgodnie z projektem Szczepkowskiego cokół ozdabia sześć płaskorzeźb przedstawiających grajków rodem z kapeli góralskiej, uosabiających przymioty rzemiosła scenicznego.

Autor pomnika, Jan Szczepkowski (1878-1964) to jeden z najważniejszych polskich artystów rzeźbiarzy, którego sztuka przestrzenna przywoływana jest w plastyce jako wzór polskiego stylu art deco. Absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, sławę zyskał po międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu w 1925 roku. Wówczas polski pawilon wystawowy okrzyknięty został wielkim odkryciem w sztuce początku XX wieku. Polscy twórcy otrzymali za swoje prace ponad dwieście nagród i wyróżnień, w tym trzydzieści pięć Grand Prix. Jedną z tych ostatnich uhonorowano Szczepkowskiego, projektanta Pawilonu Polskiego za kapliczkę Boże Narodzenie. Po paryskim triumfie Szczepkowski stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych twórców polskiej rzeźby. Zrealizował m.in. wiele zamówień rządowych: przed II wojną światową współtworzył dekoracje gmachu Sejmu i reliefy fasady Banku Gospodarstwa Krajowego w Warszawie. Nie dziwi więc fakt, że właśnie temu wybitnemu twórcy powierzono stworzenie dwóch monumentalnych pomników najważniejszych postaci polskiego teatru i opery.

Pomnik Stanisława Moniuszki nie był pierwszym monumentem, którym upamiętniono kompozytora w Warszawie. W 1887 roku, dzięki staraniom Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego powstało popiersie wykonane w białym marmurze przez Cypriana Godebskiego, mieszkającego we Francji znakomitego polskiego artystę, autora m.in. warszawskiego pomnika Adama Mickiewicza. Rzeźba znajdowała się w kościele Wszystkich Świętych przy placu Grzybowskim. Zniszczona została w czasie walk powstańczych 1944 roku. Czasów wojny nie przetrwało także popiersie kompozytora autorstwa Hipolita Kasjana Marczewskiego, które odsłonięto w 1901 roku w przestrzeniach Teatru Wielkiego.

Pomnik Stanisława Moniuszki przed Teatrem Wielkim, widok obecny