Czy Stanisław Moniuszko pisał operetki? Sam w ten sposób określał czasem swoje wodewile, sielanki, komedioopery, czyli krótsze formy sceniczne. Tworzył je po osiedleniu się w Wilnie (1840) dla wędrownych kompanii teatralnych. Wymienia się aż piętnaście tytułów. W Przewodniku operetkowym z naszych czasów (PWM 1977, 1994), autor, Lucjan Kydryński, omawia cztery takie utwory. Akcja „fraszki w jednym akcie” wystawionej w Mińsku (dziś Białoruś) jesienią 1843 roku pod tytułem Loteria warszawska, toczyła się współcześnie, czyli za życia Moniuszki. Zebrani w przydrożnym zajeździe oczekiwali tam na przyjazd dyliżansu pocztowego i przesyłkę z listą numerów, jakie padły w ostatnim losowaniu loterii. Moniuszko znał takie zajazdy; odbywał podróże końmi, a tonąc często w kłopotach finansowych, grał też na loterii. Libretto napisał mu Oskar Korwin-Milewski z Wileńszczyzny, autor tekstów do dwóch innych wodewili.

Bohaterowie teatralnych zdarzeń, to Hanna Szlachcicka i jej ukochany Jan Piórkiewicz, ubogi urzędnik. Śpiewają razem: „Cała nadzieja na tym bilecie, i gdy dziś zyszczem [zyskamy] fortuny dary, niech kto chce, szczęścia szuka po świecie, szczęśliwszej od nas nie znajdzie pary!”. Ojciec Hanny rad by ją wydać za bogatego Bibułkiewicza, więc wszyscy niecierpliwią się: „Ach spiesz, spiesz pocztylionie!”. Marzenia zakochanych spełnia tajemniczy Nieznajomy, który pod pozorem wygranej na loterii przekazuje im pieniądze na wesele i początek wspólnego życia.

W Loterii aktorzy więcej mówili niż śpiewali, tzw. numerów muzycznych: pieśni, duetów, chórów było niewiele. Ale lekki styl buffo w muzyce Moniuszki i komizm całości tak się spodobał, że 12 września 1846 roku Loterię wystawiono w Teatrze Wielkim w Warszawie. Moniuszko przyjechał na premierę. Rolę Hanny grała Paulina Rivoli (później znakomita Halka).

W latach sześćdziesiątych XX wieku Loterię (z nieco uwspółcześnionym tekstem) pokazała Telewizja Polska, z popularną piosenkarką Ireną Santor jako Hanną. Czyż to nie piękna tradycja? Paulina Rivoli i Irena Santor w skromnej operetce Moniuszki!

Małgorzata Komorowska