Historia rozgrywa się między trzema osobami. Dziewczyna-kokietka zwodzi zakochanego w niej po uszy wieśniaka; raz nie chce, to znów chce wziąć z nim ślub. W intrygach uczestniczy żołnierz, czyli nierozpoznany początkowo brat dziewczyny. Ich pieśni i duety ubarwiają chóry. Całość wieńczy weselny śpiew. Ta nieskomplikowana fabuła zainspirowała kilku pisarzy i kompozytorów, jak Johann Wolfgang Goethe (1780), Francuz Adolphe Adam (1834), Niemiec Carl Blum i Włoch Gaetano Donizetti (1836). Kolejni autorzy, tworząc w różnych językach, nadawali swym utworom rozmaite tytuły, a bohaterom zmieniali imiona.

Donizetti dziewczynę nazwał Bettly, a akcję zlokalizował w szwajcarskiej chatce. Jego następcą okazał się... Stanisław Moniuszko. W okresie studiów muzycznych w Berlinie (1837-1840) mógł poznać niemiecką operetkę Bluma i skomponował własną Die Schweizerhütte (czyli Szwajcarską chatę). Nuty odnalazł dopiero w naszych czasach znawca twórczości Moniuszki dr Grzegorz Zieziula. Niewykonywaną nigdy ciekawą niemiecką operę komiczną naszego twórcy wystawili na scenie artyści z Wrocławia (2018).

Wiosną 1852 w Wilnie Moniuszko pisał Bettly, jak sam określił: „kompletną operę komiczną w jednym obszernym akcie”, do francuskich słów Eugène'a Scribe'a, podobną w treści do własnej Die Schweizerhütte. Szykował ją na wileńskie kontrakty, czyli doroczne zjazdy szlachty dla celów handlowych i gospodarczych, co gwarantowało napływ widzów, zwiększoną sprzedaż biletów do teatrów, a co za tym idzie – wyższy zarobek dla autora... W listach wspominał Bettly Donizettiego i zachęcał do obejrzenia spektaklu zaznaczając, że jego Bettly nie będzie włoska, lecz francuska, no i z muzyką pana Moniuszki! Na premierze 19 maja 1852 roku ta muzyka podobała się, podkreślano jej prawdziwie francuski wdzięk i lekkość. Dyrygował kompozytor, główne role Bettly (sopran) i wieśniaka Daniela (tenor) oraz chóry przygotowali zaprzyjaźnieni amatorzy; żołnierza Maxa (bas) grał wierny druh Moniuszki, osiadły w Wilnie Włoch, Józef Achilles Bonoldi.

W latach sześćdziesiątych XIX w. polski tekst Bettly napisał Feliks Schober [Szober], autor popularnych wodewili grywanych w teatrach ogródkowych Warszawy. Możliwe, że wystawiona na jednej z takich scen, bawiła publiczność moniuszkowska Bettly.

Małgorzata Komorowska