Stanisław Moniuszko nie cieszył się najlepszym zdrowiem, przez wiele lat chorował na serce, a przez większą część swego zawodowego życia pracował ponad miarę: tworzył, dyrygował koncertami i operami, był dyrektorem opery, wykładał także w Instytucie Muzycznym. Z opisów kronikarskich i wspomnień bliskich znamy ostatni dzień życia kompozytora. Jak zazwyczaj, wstał bardzo wcześnie, uczestniczył w porannej mszy świętej, prawdopodobnie w kościele wizytek przy Krakowskim Przedmieściu i – jak miał w zwyczaju – udał się na poranną herbatę do słynnej cukierni Kocha niedaleko Pałacu Staszica. Później oczekiwano go w Instytucie Muzycznym, jednak się tam nie pojawił. Ponieważ poczuł się źle, po krótkiej wizycie w Teatrze Wielkim postanowił wrócić do swego domu przy ulicy Mazowieckiej 3. Na schodach kamienicy zasłabł, wezwano lekarzy; po południu na krótko odzyskał przytomność, niestety zmarł o godzinie 18.00, w otoczeniu rodziny. Jako przyczynę śmierci podano atak serca.

Egzekwie zostały odprawione trzy dni później w kościele św. Krzyża. 7 czerwca 1872 roku trumna z ciałem kompozytora spoczęła na katafalku otoczonym morzem kwiatów. Nabożeństwo żałobne rozpoczęło się o godzinie 11.00; celebrował je biskup lubelski Walenty Baranowski, wielki patriota, uczestnik walk powstania listopadowego. Podczas mszy artyści polskiej opery wykonali Requiem Stanisława Moniuszki. Po mszy żałobnej poniesiono trumnę w kondukcie żałobnym, który tworzył kilkudziesięciotysięczny tłum rodaków, na Cmentarz Powązkowski.

Kościół św. Krzyża jest własnością Zgromadzenia Księży Misjonarzy św. Wincentego á Paulo. Od najdawniejszych czasów kościół i parafia były najważniejszymi miejscami kultu religijnego Warszawy oraz ośrodkami pomocy potrzebującym. Świątynia, którą znamy w obecnym kształcie, została wybudowana w latach 1671-1696 według projektu Józefa Szymona Bellottiego, najważniejszego, obok Tylmana z Gameren, twórcy barokowej zabudowy Warszawy. Dwie wieże nakryte późnobarokowymi hełmami zaprojektował Józef Fontana, a jego syn, Jakub Fontana ukończył dzieło, dodając fasadzie półokrągły szczyt wieńczący część środkową oraz charakterystyczne schody z podjazdem. Fasadę ozdobiły rzeźby dłuta Jana Jerzego Plerscha, najważniejszego polskiego rzeźbiarza okresu późnego baroku. Kompozycji całości fasady dopełniły dwa budynki mieszkalne w typie dworkowym autorstwa Jakuba Fontany, usytuowane symetrycznie po bokach kościoła. W 1858 roku przed kościołem stanęła figura Chrystusa niosącego krzyż; na cokole z czarnego granitu widnieje napis: Sursum corda czyli W górę serca.

Kościół św. Krzyża został zniszczony już w pierwszych dniach II wojny światowej, najbardziej ucierpiał jednak w czasie powstania warszawskiego. Strącona z cokołu rzeźba Chrystusa została wywieziona z miasta przez Niemców z przeznaczeniem na przetopienie. Posąg udało się jednak odzyskać po zakończeniu wojny i po renowacji 19 lipca 1945 roku, uroczyście ustawiono go na dawnym miejscu. Świątynia została odbudowana w latach 1945-1953. W ostatnich latach przeszła poważny remont, w czasie którego zrekonstruowano wiele utraconych w czasie II wojny światowej elementów wystroju wnętrz.

Świątynia Świętokrzyska wielokrotnie była świadkiem doniosłych wydarzeń z życia państwa i miasta. To tutaj w 1683 roku król Jan III Sobieski modlił się o zwycięstwo przed wyprawą wiedeńską. W kościele odbywały się uroczystości związane z koronacją Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1764 roku – by wymienić tylko niektóre. W filarze nawy głównej wmurowana jest urna z sercem Fryderyka Chopina. Znajdują się tu również liczne tablice upamiętniające i epitafia, m.in. Juliusza Słowackiego, Zygmunta Krasińskiego, Adama Mickiewicza, Bolesława Prusa i Władysława Sikorskiego.